Mahmud Kaşgarlı

Filozof

Doğum Tarihi: 01.01.1029
Ülke: Kazakistan

Mahmud Kaşgarlı’nın Hayatı

Mahmud Kaşgarlı, bir filozof ve yazar olan, 1029 yılında doğmuş ve 1101 yılında ölmüştür. Kaşgarlı, Karahanlı soyluluk çevrelerinde doğmuş olup, belki de doğrudan hanedanın kendisiydi. Kaşgarlı, çeşitli sebepler ve siyasi zulümler nedeniyle Türklerin yaşadığı neredeyse tüm bölgeleri ziyaret etmiştir. Bağdat’ta, o zamanlar Selçuklu Türklerine ait olan bir yerde, Kaşgarlı Türk hayatının birçok yönünü, zihniyetini, geleneklerini, yerleşim coğrafyasını ve en önemlisi dilini açıklayan bir kitap fikrini tasarlamıştır. Mahmud Kaşgarlı’nın ünlü kitabı “Dīwān Lughāt al-Turk”, kelimenin tam anlamıyla bir Türk ansiklopedisidir. Kaşgarlı’nın “Dīwān”ı, tarihsel, kültürel, etnografik ve dil bilimsel materyallerin kapsamlı bir koleksiyonunu ve özetini içermektedir. Kaşgarlı’nın “Dīwān”ı, Türk kültürünün bir anıtıdır ve 11. yüzyılın Türk topluluklarının etik değerlerini, davranış kurallarını ve eşsiz dünya görüşünü yansıtmaktadır. Kitap, sadece eski Zerdüşt-Şamanist dünya görüşünü yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda İslam ve onun Sufizm dalının yeni ideolojik unsurlarını da içerir. Kaşgarlı’nın, özellikle dilin rolü ve özü konusundaki görüşlerinde derin etkisi olan Yusuf Balasaguni’nin çağdaşı olması, dil bilimde karşılaştırmalı ve tarihsel yaklaşımı tanıtmış, şimdi Türkoloji olarak bilinen temelleri atmıştır. Kaşgarlı’nın öncüsü, Farab’ın yerlisi olan İsḥāq ibn Ibrāhīm al-Fārābī (Jauchari) ve eseri “Dīwān al-Adab fī Bayān Lughāt al-‘Arab” (“Arapça Dilinde Edebiyat Eserlerinin Derlemesi”), hem Biruni hem de Kaşgarlı tarafından referans alınmıştır. Biruni ve Kaşgarlı’nın eserlerindeki tıbbi maddelerin Türkçe isimleri aynıdır. Kaşgarlı, mükemmel Arapça dil bilgisi eğitiminin yanı sıra, Mahmud’un geniş bilgisi, ortaçağ Müslüman biliminin tüm alanlarını kapsamaktadır.

Türkçe Lügat ve Diğer Eserler

Mahmud Kaşgarlı’nın en dikkate değer eseri, Halife al-Muqtadi’ye adadığı “Türkçe Lügat”ı, 1072 ve 1074 yılları arasında derlenmiştir. Bu kitapta, Kaşgarlı Türk folklorunun ana türlerini sunmuş ve aralarında ritüel ve lirik şarkılar, kahramanlık destanlarının parçaları, tarihi efsaneler ve hikayeler (örneğin, Türk-Çiğil bölgesinde Büyük İskender’in seferi) bulunmaktadır. Ayrıca 400’den fazla deyim, atasözü ve sözlü ifade içermektedir. Kitaptaki şu alıntılar, Kaşgarlı’nın görüşlerinden bazı ipuçları sunmaktadır:

“Zamanın günleri acele eder, insanın gücünü tüketir ve dünyanın sakinlerinden mahrum bırakır… İşte zamanın alışkanlığı budur ve ayrıca burada herkes için eşit bir kaderdir. Dünya bir hedef belirler ve bir oku fırlatırsa, dağ zirveleri bölüşülür.”

“Oğlum, sana erdemde talimatlar bırakıyorum. İyi bir adam bulduğunda, onu takip et”

“Dünya geceleri ve günleri gezginler gibi geçer. Yollarını kesen herkesin gücünü alırlar.”

“İnsanın mülkleri ve zenginliği onun düşmanlarıdır. Zenginlik biriktirdikten sonra, onu hiç bitmeyen bir su akıntısı gibi düşün, sahibini yuvarlanmış bir kaya gibi aşağı iten bir topluluktur. Tüm insanlar, mülkler nedeniyle kötüleşmişlerdir. Zenginliği gördüklerinde, bir avcıyı avını yakalaması gibi üzerlerine atlarlar. Mülklerini, kilitli tutarlar, kendileri kullanmazlar, cimriliğin içinden ağlayarak altın toplarlar. Zenginlik nedeniyle Tanrı’yı, çocuklarını ve akrabalarını unutarak kendilerini boğarlar.”

“erdem için çaba göster, onu elde ettikten sonra gururlanma”

Kaşgarlı’nın “Dīwān”ı, erken Türkçe diyalektolojisinin tek anıtı olup, fonetik temaları, morfolojik olayları ve diyalektik formların özgünlüğünü göstermektedir. Ayrıca Orta Asya, Doğu Türkistan, Volga bölgesi ve Ural kökenli Türk kabilelerinin ve halklarının sözlü ve şairane yaratılarının metinlerini içermektedir. Arapça dil bilimi bilimsel yöntemlerinin uygulanmasıyla yazılan Mahmud Kaşgarlı’nın eseri, dil bilimciler, folklor araştırmacıları ve edebiyat bilimcileri için bugün bile son derece değerlidir.