Charles Sanders Peirce
Amerikalı filozof, fizikçi ve matematikçi
İçindekiler:
- Erken Yaşam ve Eğitim
- Bilimsel Kariyer
- Felsefi Etkiler
- Pragmatizm
- Semiyotik ve Mantık
- Metafizik
- Sonraki Yaşam ve Miras
Erken Yaşam ve Eğitim
Charles Sanders Peirce, 10 Eylül 1839’da Massachusetts, Cambridge’de doğdu. Harvard Üniversitesi’nde matematik ve astronomi profesörü olan Benjamin Peirce’ın oğluydu. Peirce, 1859’da Harvard College’dan mezun oldu ve ardından kimya alanında eğitimine devam ederek Lawrence Bilimsel Okulu’ndan 1863 yılında mezun oldu.
Bilimsel Kariyer
Peirce, 1861’de ABD Kıyı Güvenlik’te kısa bir süre çalıştı ve bu süre içinde babasına yardım etti. Kıyı Güvenlik’te çalışırken, üniversite gözlemevinin dergisinde fotometri üzerine ilk bilimsel makalesini yayınladı.
Peirce, matematik, fizik, jeodezi ve spektroskopide önemli bilimsel keşifler yaptı. Harvard (1870–1871), Johns Hopkins Üniversitesi (1879–1884) ve Lowell Enstitüsü’nde dersler verdi.
Felsefi Etkiler
Peirce, Immanuel Kant’ın derin etkisinde kalmıştı ve onun tüm önemli felsefi sorunları ele aldığını düşünüyordu. René Descartes’ı modern nominalizmi teşvik etmekle eleştirdi ve Duns Scotus’a olumlu bir bakış açısıyla yaklaştı.
Peirce, felsefeyi keşif biliminin bir alt kümesi olarak gördü ve bu da teorik bilimin bir parçasıydı. Ona göre, felsefenin işlevi evrende bulunan çeşitliliğin birliğini açıklamaktı. Tüm felsefe mantıkla (işaretler ve nesneler arasındaki ilişki) ve fenomenolojiyle (nesnel dünyayı algılamanın deneyimi) başladı.
Pragmatizm
19. yüzyılın sonlarındaki birçok bilim insanı gibi, Peirce de Charles Darwin’in eserinin yayınlanmasının ardından gelişen dini tartışmalardan endişe duyuyordu. Bilimsel yöntemleri ve sonuçlarını barındıran ve Hristiyanlıkla uyumlu olan bir felsefi sistem oluşturmayı hedefledi.
Peirce’in ünlü “pragmatik ilkesi” (1878), bir kavramın anlamının pratik sonuçları olduğunu belirtiyordu. Bir fikrin pratik etkilerini inceleyerek, onun tam anlamını belirleyebilirdik.
Semiyotik ve Mantık
Peirce’in mantık ve bilimsel yöntem alanındaki çalışmaları çığır açıcıydı. Önermeli hesap, çıkarım teorisi, önermeli mantıkta çözüm yöntemleri, ilişki mantığı, mantıksal paradokslar, mantıksal semantikler ve çok değerli mantık alanlarına önemli katkılarda bulundu.
Peirce ayrıca işaretler teorisi, dil işaretleri de dahil olmak üzere genel işaretler teorisini tanıttı ve işaretlerin nesnelerine olan ilişkilerine dayalı bir sınıflandırma geliştirdi: ikonik, indeksikal ve sembolik.
Metafizik
Peirce, metafiziği dogmatizmden arındırmaya çalışarak sadece gerçek bilginin elde edilmesi için bilimsel yöntemi tanıttı. “Gerçeklik”i, sonsuz bir bilimsel araştırma süreci yoluyla keşfedilecek olan şey olarak tanımladı.
Metafiziği bilgi alanının bir parçası haline getirmek için, Peirce, bilimsel yöntemle çözülebilecek sorular ile bunun dışında kalan soruları ayırt etmek için bir kriter önerdi. Bu kriter, onun pragmatik ilkesiydi.
Peirce, metafizik sistemini Hristiyanlıkla uyumlu olduğunu düşünüyordu. Ona göre, anladığı evrim, İncil’le tutarlıydı ve Tanrı hakkında deneysel bilgimiz vardı.
Sonraki Yaşam ve Miras
Peirce, 1891’de emekli oldu ve William James gibi arkadaşlarından aldığı maddi destekle Pennsylvania’ya bağlı Milford’de bir çiftlikte yaşadı. 19 Nisan 1914’te öldü.
Peirce’ün çalışmaları William James üzerinde büyük etki yaptı, ancak Peirce kendisi James’in görüşlerinin kendi görüşleriyle örtüşmediğine inanıyordu. Teorisini James’in teorisinden ayırt etmek için “pragmaticism” terimini kullandı.
Peirce’in semiyotik ve mantık alanındaki fikirleri ABD dışında genellikle dikkate alınmadı; ancak 1930’larda Charles W. Morris tarafından adapte edilerek popüler hale getirildi.
